Van boeven en van hoop

Misschien kwam het doordat McDonalds het deuntje van het Sinterklaasliedje “Daar wordt aan de deur geklopt” gebruikt in zijn televisiereclames. Misschien komt het omdat vriendje Daniel over 8 (7 als ik dit bericht op mijn weblog zet) nachtjes slapen voor mijn neus staat. Maar ik had het gevoel dat ik wel klaar was met Zuid-Afrika. Tot gisteravond.

In Zuid-Afrika wonen veel ‘boeven’. Een stereotype, maar ook een waarheid als een koe. Niemand, Jan Modaal inclusief, houdt zich aan welke regel dan ook (“Mmmwjah volgens mij is de legale limiet voor ‘drinking&driving iets van 3 of 4 wijn en 4 shooters” – en wat te denken van het jonge blonde poppetje wat naar het loket van het traffic office huppelde om hardop te proberen de beambte om te kopen met 20 rand) en er lijkt dan ook eerder een gradatie van boeven te bestaan dan een aparte groep. Voor verschillende mensen die ik heb ontmoet is die schaal doorgeslagen. Niet nader te noemen S. en niet nader te noemen B. hebben dingen gedaan die het daglicht niet kunnen verdragen. Meerdere dingen. S. heeft een paar jaar geleden zijn geloof teruggevonden, is nu een ‘soldier of Zion’ en lacht iedere dag een grote glimlach. B.’s misstap van het ‘rechte pad’ is nog niet zo lang geleden en hij lijkt soms nog te sukkelen op zijn weg terug. Maar beide hebben zo’n prettig karakter dat niemand die met hen praat zal geloven dat ze tot iets slechts in staat zijn. Je krijgt eerder zin om ze te knuffelen.

Gisteravond zaten NIZA collega Imke en ikzelf in een bioscoopzaal vol medewerkers en ex-bewoners van de Johannesburgse Leeuwkop gevangenis. We keken naar “The Choir”, een documentaire over de rol die het gevangeniskoor had gespeeld in het leven van sommige gedetineerden. De Zuid-Afrikaanse gevangenis is een van de meest troosteloze plaatsen die je kunt bedenken. Twee onsmakelijk ogende maaltijden per dag (hoewel dat misschien wel meer is dan sommige gevangenen normaal gesproken eten) en met 14 man op één cel. Maar ook een non-stop afwisseling van vechtpartijen, verkrachtingen, mishandeling en moorden. Niet nader te noemen B. is na een maand in de gevangenis te hebben doorgebracht niet meer dezelfde. Ook de mannen in de film vertellen over de verschrikkingen en de uitzichtloosheid van deze gevangeniswereld. De film liet zien hoe het zingen in een muziekkoor voor hoop zorgt.

Grote, brede mannen vol littekens die vol overgave toonladders en liedjes zingen. Die als brave schoolkinderen luisteren naar Coleman, de dirigent, die zelf een straf van 24 jaar uitzit. (onder andere voor bankroven, waarvan hij demonstreert dat je daarvoor geen pistool nodig hebt – het lukt ook als je een wc rol onder je overhemd duwt en daarnaar wijst) Even lijkt de film een happy end te krijgen als het muziekkoor een nationale wedstrijd voor gevangeniskoren wint. Het geluk straalt van het scherm af en de mannen leken stuk voor stuk een ander mens geworden.

Maar eenmaal buiten de gevangenis echter doet de Zuid-Afrikaanse samenleving er alles aan om deze jonge mannen weer terug in de goot te hameren. Geen werk, geen huis, geen scholing…

Naast ons zit een vrouwelijke gevangenisbewaarder weggedoken in haar bioscoopstoel. Stiekem pinkt ze af en toe een traan weg. Het moet niet gemakkelijk zijn om mensen keer op keer te zien afglijden.

En precies dat is waarom Coleman – die zijn straf heeft uitgezeten en bij ons in de zaal zit - zo’n gevoel van euforie bij iedereen in de zaal teweeg brengt. Zijn gedrevenheid in de muziek heeft hem een ander mens gemaakt, en het is hem gelukt om een leven ná misdaad en ná gevangenis op te bouwen.

Met kippenvel luisteren (zingen kunnen we het nog niet) naar het volkslied van Zuid-Afrika, waarmee de zaal onder begeleiding van Coleman de avond afsluit. Ook wij hebben nu tranen in ons ogen. Zuid-Afrika is een land van uitersten. Van extreme rijkdom en extreme armoede, van Westers en Afrikaans, van uiterste radeloosheid en depressie en gelukkig ook van hoop.

Met een grote glimlach en een diepe zucht lopen we de zaal uit. Wij weten weer waarom we hier zijn.