Amazonia

Merima (37 jaar) trouwde toen ze 17 was met haar grote liefde Senahia. Nog maar een aantal jaar getrouwd, een jonge dochter, baby nog, hun dorp Salaze werd overvallen en meer dan 40 mensen verdwenen. Met messen werden ze vermoord. Nog steeds zijn velen niet teruggevonden. Volgens geruchten liggen ze in een meer wat wordt gebruikt als dumpplaats voor de mijn - nog geen kilometer verder. Waar ooit 22 families wonen, zijn er nu nog 5 over. Elk niet meer dan maximaal 3 mensen. Maar de meeste wonen alleen. Vorig jaar werden de overblijfselen van Senahia teruggevonden. Merima heeft hem toen op 11 juli mogen begraven - tegelijkertijd met de mannen van Dzelvira (36) en Ramiza (47) . Bahra (45), een blonde vrouw met een groen t-shirt uit Slovenie ("Gekregen van mijn vriendin die daar woont") houdt zich op de achtergrond houdt tijdens dit gesprek. Haar man is nog altijd niet gevonden. Haar moeder, zus en broer ook niet. “Lose” antwoord ze, op de vraag hoe dit voor haar is. “Slecht”. Daarna slaat ze met een vliegenmepper hard een denkbeeldige vlieg dood. Een manier om haar machteloosheid te uiten. Later in het gesprek zal de vliegenmepper door de vijf vrouwen nog regelmatig met dat doel worden gebruikt.
In het dorp woont nog één man. De broer van Dzelvira. Net als we weer in de auto willen stappen, komt hij slaapdronken zijn bed uit. Waterige oogjes verraden slaap, misschien alcohol, en zeker een veelbewogen verleden. Hij liet zijn gezin achter, om zijn zus bij te staan, en is nu “de haan” van het dorp - de enige man tussen alleen vrouwen. "Amazonia" noemt Resad het dorp.

Als we op de weg van Bratunac naar het Memorial Centre in Potocari rijden, stokt de eindeloze woordenvloed van mijn Resad (53) plotseling. Ik vraag me af of ik iets verkeerd heb gezegd. Of ik iets verkeerd heb gedaan bij de bevriende familie die we zojuist hebben bezocht. Dan besef ik me dat niet alleen de vrouwen die we zojuist hebben gesproken veel familieleden hebben verloren. Resad was hier in de oorlog, tijdens de val van de stad. Zijn geboortehuis staat vlak bij dit dorp, gebouwd in een deel van de school. Ook van zijn vrienden en familie zijn er veel vermisten nog niet teruggevonden. Ik denk terug aan de huizen waar wij zojuist langs zijn gereden, nog geen 300 meter van de kleine nederzetting waar de overgebleven vrouwen zonder hun man zich staande zien te houden. “Hier is het dorp waar de moordenaars wonen”.
Het zwaaien naar de Servische mannen langs de weg, het stoppen voor een praatje met een van hun zoons - staan ineens in een ander daglicht en worden grote gebaren van vergeving.
“Ik moet niet doen zoals zij hebben gedaan. Dan zou ik net zo zijn als zij. Ik moet daar boven staan. In Den Haag staan een organization, die doet dit, niet ik.” Het Joegoslavie tribunaal en de ICC ziet hij als een van de belangrijkste organisaties in het vredesproces, niet alleen in bosnie maar over de hele wereld. Door deze organization kan ik het verlangen om wraak te nemen loslaten."

Aangekomen bij het Memorial Centre lopen we langs de einde loze rijeen marmeren grafstenen (sommige zijn groen - volgens Bosnisch gebruik pas na 1 jaar vervangen door blijven de steen ) als Resad plotseling aarzelt. Hij doet een paar stappen terug. “Hier is het, het graf van mijn vader” en hij heft zijn handen met de palmen omhoog, bidt voor zijn vader. Als hij bukt om het gras, wat inmiddels flink groeit op de berg zand voor de steen, te verwijderen, help ik hem. “Op deze manier laten we zien dat er iemand is geweest, dat er mensen aan hem denken. Hij verdient dat, hij was een goede man”.

Hij wijst me de eindeloze rijen namen De om vang van ieders verlies wordt pijnlijk duidelijk wanneer je de namen op de herdenkingsplaat op het memorial centre ziet. Inmiddels meer dan 8000 mensen zijn op deze plaats begraven. En nog altijd zijn veel mensen niet teruggevonden. Twee rijen dik zie dezelfde achternamen. Maar liefst twee rijen dik voor de familie van Resad’s moeder. Anderhalve rij voor zijn vader. Neven, broers, zijn vader. Zo nu en dan slaakt hij een zucht als een familielid nog steeds niet is teruggevonden. Aan zijn eigen verdriet maakt hij verder niet veel woorden vuil. Voor we opnieuw in de auto stappen om aan te schuiven bij een barbeque in de tuin met zijn broer en zonen zegt hij er nog dit over. "De dag dat zijn vader werd begraven, op de herdenking op 11 juli, werden nog honderden mensen begraven. Zoveel verdriet op een dag vergeet je nooit. Ik ben jarig op 9 juli, maar ik vier op die dag nooit feest.”